Arheološki park neolitsko-sojeničko naselje

Tuzla je grad koji svoje ime i svoju prošlost veže za sol, prirodno bogatstvo koje je ostalo ispod Tuzle, nakon povlačenja Panonskog mora u Crno more prije 10 miliona godina, u vidu slane vode i kamene soli.

Dio Panonskog mora ponovo je vraćen na površinu Tuzle izgradnjom jedinog slanog jezera u Evropi – Panonskog jezera u strogom centru grada.

Prošlost i kulturna tradicija grada Tuzle seže daleko u prošlost, sve do neolita – mlađeg kamenog doba, a možda i dalje.

Unutar kompleksa Panonskog jezera, 2006. godine izgrađen i otvoren je prvi Arheološki park neolitskog sojeničkog naselja u Bosni i Hercegovini i jugoistočnoj Evropi.

Arheološki park predstavlja rekonstrukciju dijela neolitskog sojeničkog naselja otkrivenog u Tuzli. Park je muzej na otvorenom koji ima za cilj da posjetiocima predstavi dio arheološke i historijske prošlosti grada Tuzle, kao i način života, kako materijalnog tako i duhovnog, a posebno prvu proizvodnju soli u neolitskom dobu.

Arheološki park zamišljen je kao jedinstven objekat, a čini ga:

• podnica polukružno savijena oko brežuljkastog uzvišenja,
• zaravnjeni dio brežuljka uređen kao centralni plato na kojem su postavljeni totem, replika glinene peći, stan za tkanje i sl.,
• 5 nastambi karakterističnih oblika i dimenzija,
• sa centralnom podnicom drvenim mostićima povezane su dvije manje podnice sa još 4 nastambe.

Prvi nalaz predmeta iz neolitskog doba u Tuzli poznat je iz 1903. godine. Tada je, prilikom radova na regulisanju Appel Placa, danas Trga slobode, iskopano nešto arheološkog materijala, što su bile prve indicije o postojanju neolitskog naselja na području Tuzle. Arheološki materijal se sastojao od tri probušena i polirana čekića, jedne keramičke noge rađene od zemlje sa primjesama sitnog pijeska i jedne oveće kugle koja se upotrebljavala kao tucalo za žito. Poslije stručne obrade ovih predmeta Vejsil Ćurčić je došao do zaključka da je na prostoru današnje Tuzle postojalo neolitsko naselje čiji su stanovnici, pored tradicionalnog privređivanja, koristili i izvore slane vode. Svoja istraživanja o neolitskom naselju u Tuzli objavio je u “Glasniku Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine”, broj XX, iz 1908. godine.

Pored interesantnosti i važnosti, ovaj nalaz ipak nije bio dovoljan da pruži podrobnija obavještenja  o vrsti, veličini, bogatstvu i pravoj starosti naselja. Tek 1955. godine  otkopano je u Rudarskoj ulici, današnjoj Džafer mahali, dovoljno arheološkog materijala, koji je nedvosmisleno potvrdio da je u Tuzli bilo veliko i bogato neolitsko sojeničko naselje, jedno od najstarijih u Evropi – samo je još u Švicarskoj otkriveno neoilitsko sojeničko naselje.

Neolitsko naselje u Tuzli leži na manjem uzvišenju koje se proteže s desne strane rijeke Jale. Najviša tačka uzvišenja nalazi se na mjestu gdje je sazidana Atik džamija. Naselje se prostiralo između današnjeg kina “Mladost” na zapadu i Čaršijske džamije na istoku, odnosno između rijeke Jale na jugu i Muzičke škole na sjeveru.

Pored ostataka sojeničkih nastambi u vidu hrastovih soha i jelovih greda, na ovom lokalitetu je pronađen bogat arheološki materijal kojeg čine fragmenati grube karamike (noge i dna posuda, rubovi, dijelovi trbuha posude i drške), zatim fino glačani fragmenti posuda od crne, sive i crvene keramike raznovrsnih ornamenata, sjekire od glačanog kamena, kremeni nožići i strugalice te izrađevine od kosti (šila, igla, bodež, rogovi jelena).

Na otkopanom dijelu naselja pronađen je veliki broj životinjskih kostiju, ostaci pšenice i ječma, ljuski od lješnjaka, riječnih školjki što dokazuje da su se stanovnici ovog neolitskog naselja bavili lovom, stočarstvom, zemljoradnjom i sakupljačkom privredom.

Nastanak naselja na području današnje Tuzle još u neolitu, može se dovesti u vezu sa postojanjem izvora slane vode. Potvrda ovoj pretpostavci je otkriveno sojeničko naselje – nastanbe na stubovima iznad vode. Naime, neolitskom čovjeku bilo je jednostavnije graditi nastambe na suhom i čvrstom terenu nego praviti sojenice na stubovima na močvarnom tlu. Na težu varijantu gradnje, vjerovatno su uticali jaki ekonomski i strateški razlozi. Jedan od tih razloga su izvori slane vode koji su, zajedno sa rijekom Jalom, doprinijeli da veći dio ovog područja bude močvaran. Podizanjem sojenica, neolitski ljudi su se obezbjeđivali od poplava, a istovremeno kontrolisali i eksploatisali slane izvore.

Prilog pretpostavci da je neolitski stanovnik ekspolatisao slane izvore su i pronađeni fragmenti keramičkih posuda grube frakture koje su po mišljenju tadašnjih vrhunskih arheologa služile za isoljavanje slane vode. Rekonstruisane su dvije posude od kojih je jedna datirana u vrijeme 3.500 godina prije nove ere, a druga u 5.000 godina prije nove ere. Dakle, od neolita do danas, ljudi na prostoru sadašnje Tuzle proizvode so.

Neolitske posude za isoljavanje slane vode su dokaz da je sojeničko naselje u Tuzli bilo prvo poznato neolitsko naselje čiji su stanovnici eksploatisali ovaj dragocjeni mineral. Najstarije evropske kulture koje su koristile so, datirane su u bakarno doba, što znači da neolitski nalaz u Tuzli pomjera granicu poznavanja i upotrebe soli u ljudskoj ishrani iz doba eneolita u neolit.

Svi nalazi pružaju dokaz o visokoj kulturi stanovnika ovog kraja u doba cvjetanja starih kultura u Vinči i Butmiru.

CJENOVNIK – ARHEOLOŠKI PARK NEOLITSKO-SOJENIČKO NASELJE

• Sve cijene su izražene u kovertibilnim markama (KM).
• PDV je uračunat u cijenu.
• Posjete Arheološkom parku  su kolektivne i najavljuju se dan ranije na telefon 035 246 711 ili na kontakt@panonika.ba